Αναπτυξιακά χρονοδιαγράμματα της φυσιολογικής ανάπτυξης των παιδιών

Αναπτυξιακά χρονοδιαγράμματα της φυσιολογικής ανάπτυξης των παιδιών

Επιμέλεια κειμένου: Δρ Ζωή Καραμπατζάκη

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

            Τα τελευταία χρόνια οι ιδέες που επικρατούν στο χώρο της Ειδικής Εκπαίδευσης περί ομαλοποίησης, ενσωμάτωσης, κοινωνικής ένταξης και αποκατάστασης των παιδιών με προβλήματα, έχουν στρέψει το ενδιαφέρον των ειδικών, μεταξύ αυτών και των εκπαιδευτικών, στη μελέτη της πρώιμης ανίχνευσης των αναπτυξιακών διαταραχών, της πρόληψης και της πρώιμης παρέμβασης.

            Η πρώιμη ανίχνευση είναι υψίστης σημασίας για το μέλλον των παιδιών, επειδή μας επιτρέπει να οργανώσουμε έγκαιρα παρεμβατικά προγράμματα, να στηρίξουμε ψυχολογικά τα παιδιά και τις οικογένειές τους και να προλάβουμε ίσως περισσότερο σοβαρές επιπλοκές.

            Σε ορισμένες περιπτώσεις σοβαρές βλάβες στην υγεία ενός παιδιού, που μπορεί να οδηγήσουν σε κάποια μορφή αναπηρίας, γίνονται αμέσως αντιληπτές, σε άλλες όμως η εκδήλωσης της βλάβης μπορεί να καθυστερήσει αρκετά και η διάγνωση να γίνει και αυτή καθυστερημένα με αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος για το παιδί. Έτσι καθίσταται σαφές ότι όσο νωρίτερα γίνει αντιληπτό το πρόβλημα τόσο πιο αποτελεσματική μπορεί να είναι η αντιμετώπισή του.

            Δυστυχώς κάποιες ασθένειες , όπως π.χ. η εγκεφαλική παράλυση ενώ δεν είναι θανατηφόρες δεν μπορούν και να θεραπευτούν. Όμως η κατάσταση του παιδιού είναι δυνατόν να βελτιωθεί με την εφαρμογή πρώιμων  και κατάλληλων παρεμβατικών προγραμμάτων.

            Ως πρώιμη παρέμβαση ορίζονται όλες οι μορφές παιδοκεντρικών δραστηριοτήτων εξάσκησης και εκπαίδευσης καθώς και δραστηριοτήτων που αφορούν στην καθοδήγηση των γονέων αμέσως μετά τον προσδιορισμό της κατάστασης των παιδιών. Η πρώιμη παρέμβαση απευθύνεται στο ίδιο το παιδί, στους γονείς, καθώς και σε ολόκληρη την οικογένεια και στο ευρύτερο περιβάλλον.

            Υπάρχει αναγκαιότητα να εκπαιδευτούν οι εκπαιδευτικοί  σε μεθόδους πρώιμης ανίχνευσης και πρώιμης παρέμβασης και να βοηθήσουν έτσι αποτελεσματικά τα παιδιά της τάξης τους. Στο κεφάλαιο αυτό θα αναφερθούμε στην αναπτυξιακή πορεία ενός φυσιολογικού παιδιού μέσα από την περιγραφή αναπτυξιακών χρονοδιαγραμμάτων όπως αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία. Η γνώση της φυσιολογίας της ανάπτυξης των παιδιών είναι απαραίτητα προκειμένου να κατανοήσουμε και να διακρίνουμε την παθολογία.

1.   Χρονοδιάγραμμα 1

         Χαρακτηριστικά της αδρής κινητικότητας

Συμπεριφορές	Πλησιέστερη ηλικία
Αντανακλαστικό στόματος παρόν	6 βδομάδες πριν τη γέννηση
Αυθόρμητες κινήσεις κεφαλής , ποδιών  και χεριών	3 μήνες προγεννητικά
Απότομες κλωτσιές και σπρωξιές (πιέσεις)	4 ½ μήνες προγεννητικά
Από  πλευρά σε πλευρά , πάνω και κάτω και τούμπες	5 μήνες προγεννητικά
Μικρή  κινητικότητα εξ αιτίας του αυξανόμενου εμβρυϊκού  μεγέθους	8 – 9 μήνες προγεννητικά
Κυριαρχεί  ο ύπνος , κινήσεις τυχαίες και αδιαφοροποίητες, παρουσιάζονται αντανακλαστικά επιβίωσης & στάσης του σώματος.	Νεογέννητο
Ασυμμετρικό τονικό αντανακλαστικό λαιμού	Πάνω από 4 ή 6 μήνες
Περίπλοκο τονικό αντανακλαστικό λαιμού	Πάνω από 4 ή 6 μήνες
Σηκώνει την κεφαλή	1 – 3 μήνες
Στρέφεται από πίσω προς τα μπρος	3 μήνες
Απλώνει το χέρι του προς ένα αντικείμενο	4 μήνες
Κάθεται  χωρίς υποστήριξη	4 με 5 μήνες
Βλέπει , απλώνεται και αρπάζει ένα αντικείμενο	6 μήνες
Χρησιμοποιεί ένα χέρι περισσότερο από το άλλο	6 ½ με 7 μήνες
Κινείται στα χέρια και τα γόνατα	8 ή 9 μήνες
Πλησιάζει στην πλευρά της κούνιας	8 με 12 μήνες
Περπατάει στηριζόμενο στα έπιπλα	12 με 15 μήνες
Βαδίζει γύρω με μικρά βήματα	12 με 18 μήνες
Σέρνεται πάνω στα σκαλιά	15 μηνών
Ανεβαίνει σκαλοπάτια στηριζόμενο σε κάποιον	18 με 21 μηνών
Περπατάει μια ίσια γραμμή	18 με 2 χρόνια
Κάνει πεντάλ σε τρίκυκλο ποδήλατο	2 χρόνων
Ανεβαίνει σκαλοπάτια αβοήθητο , κάνοντας βήματα σημειωτόν , μονόπλευρα	2 χρόνων
Τρέχει , αλλά δεν μπορεί να κάνει άμεσες μεταβολές της κίνησης	2 με 3 χρόνων.
Περπατάει πλάγια	2 ½ χρόνων
Ισορροπεί για λίγο στεκόμενο στο ένα πόδι	2 ½ χρόνων
Πηδάει και στα δύο (2) πόδια	2 ½ χρόνων
Περπατάει στις άκρες των δακτύλων εάν ζητηθεί	2 ½ χρόνων
Περπατάει με τον τρόπο των ενηλίκων	3 ετών
Ανεβαίνει σκαλοπάτια εναλλάσσοντας πόδια	3 ετών
Ισορροπεί στο ένα πόδι για 3 – 4 δευτερόλεπτα	3 ετών
Πετυχαίνει ένα στα 3 πηδήματα στο προτιμώμενο πόδι	3 ετών
Πετυχαίνει 6 πηδήματα στο προτιμώμενο πόδι	4 ετών
Περπατάει εναλλακτικά σε 5 ½ σπιθαμές φάρδος δοκό ισορροπίας	4 ½ ετών
Ισορροπία στο ένα πόδι για 10 δευτερόλεπτα	4 ετών
Μπορεί να κάνει ποδήλατο με δύο ρόδες	4 – 6 ετών
Κατεβαίνει  σκαλοπάτια με εναλλαγή ποδιών	4 – 5 ετών
Ενήλικο στυλ στο τρέξιμο	5 – 6 ετών
Πετυχαίνει δέκα (10) πηδήματα στο προτιμώμενο πόδι	5 – 6 ετών.
Αναπηδάει καλά με εναλλαγή των ποδιών (γκάλοπ)	5 – 6 ετών
Κάνει άλματα	6 ετών
Κατορθώνει τελείως αποτελεσματικά πηδήματα	6 ετών

2.   Χρονοδιάγραμμα 2

        Χαρακτηριστικά της λεπτής κινητικότητας

Συμπεριφορές	Πλησιέστερη ηλικία
Συγκρατεί χέρια σε γροθιά	4 εβδομάδων
Κρατιέται σ’ ένα δάκτυλο	4 εβδομάδων
Χτυπάει αντικείμενα αλλά αστοχεί	8 εβδομάδων
Έχει έλεγχο του ενός ή και των δύο χεριών	8 εβδομάδων
Φέρει τα χέρια μπροστά από το σώμα	12 εβδομάδων
Συγκρατεί χέρια ανοιχτά	16 εβδομάδων
Φέρνει τα χέρια σ’ ένα αντικείμενο	16 εβδομάδων
Σηκώνει αντικείμενο με την παλάμη	16 εβδομάδων
Διερευνά αντικείμενο	24 εβδομάδων
Μεταφέρει αντικείμενα από το ένα χέρι στο άλλο	24 εβδομάδων
Σηκώνει μια κούπα	24 εβδομάδων
Απλώνεται προς ένα αντικείμενο	24 εβδομάδων
Αρπάζει αντικείμενο με την παλάμη	28 εβδομάδων
Αδειάζει μικροαντικείμενα	28 εβδομάδων
Υποτυπώδης αντίσταση αντίχειρα	32 εβδομάδων
Κτυπάει αντικείμενα στο τραπέζι	32 εβδομάδων
Κουδουνίζει ένα κουδούνι	36 εβδομάδων
Σφικτή λαβή	36 εβδομάδων
Μετακινεί αντικείμενα στο τραπέζι	32 εβδομάδων
Κτυπάει αντικείμενα μεταξύ τους	36 εβδομάδων
Παρατάει αντικείμενα αδέξια	40 εβδομάδων
Παίζει με τα δάκτυλα	40 εβδομάδων
Βάζει αντικείμενα σε κουτί	40 εβδομάδων
Συγκρατεί το μπουκάλι του	40 εβδομάδων
Χτυπάει δύο κύβους μεταξύ τους στο μέσο του σώματος	40 εβδομάδων
Αποδεσμεύει αντικείμενα εύκολα	48 εβδομάδων
Κάνει σημάδια (μουντζούρες) με το μολύβι	48 εβδομάδων
Κτίζει πύργο με δύο κύβους	64 εβδομάδων
Βάζει μικροαντικείμενα σε κουτί	64 εβδομάδων
Μουντζουρώνει	64 εβδομάδων
Επιτυγχάνει, επιδέξια σαν λαβίδα,  σύλληψη σταφίδας	18 μηνών
Χτίζει πύργο με τέσσερις κύβους μιας ίντσας	18 μηνών
Κάνει κυκλικές μουντζούρες	18 μηνών
Γυρίζει σελίδες	18 μηνών
Χτίζει πύργο με πέντε κύβους μιας ίντσας	2 ετών
Γυρίζει σελίδες μία κάθε φορά	2 ετών
Ξετυλίγει καλύμματα από ένα κουτί	2 ετών
Χτίζει πύργο με οκτώ κύβους μιας ίντσας	27 μηνών
Γυρίζει χερούλι πόρτας	27 μηνών
Ξεβιδώνει πώματα από βάζο	27 μηνών
Συγκρατεί μολύβι	2 ½ ετών
Λύνει κορδόνια παπουτσιού	2 ½ ετών
Αντιγράφει κύκλο	2 ½ ετών
Χτίζει πύργο με δέκα κύβους μιας ίντσας	3 ετών
Συγκρατεί μολύβι σαν ενήλικας	3 ετών
Περνάει σε κορδόνι 4 χάντρες σε 2 λεπτά	3 ετών
Κόβει με ψαλίδι	3 ετών
Βάζει μανταλάκια ½ ίντσας σε σανίδα με τρύπες	3 ½ ετών
Δένει τα κορδόνια των παπουτσιών του	4 ετών
Περνάει σε κορδόνι 7 χάντρες σε 2 λεπτά	4 ετών
Κουμπώνει μεγάλα κουμπιά	4 ετών

3.   Χρονοδιάγραμμα 3

        Κοινωνικά και προσαρμοσμένα  χαρακτηριστικά λεπτής      κινητικότητας

Συμπεριφορές	Πλησιέστερη ηλικία
Ανταποκρίνεται σε ήχους	Νεογέννητο
Ανταποκρίνεται σε (πρόσωπα) άτομα	Νεογέννητο
Δείχνει επίγνωση των προσώπων	4 εβδομάδων
Ψάχνει για θηλή	4 εβδομάδων
Παρατηρεί τα πρόσωπα των ατόμων	4 εβδομάδων
Χαμογελάει όταν του μιλούν	8 εβδομάδων
Ψάχνει για την πηγή των ήχων	8 εβδομάδων
Του αρέσει να είναι γύρω του πρόσωπα	12 εβδομάδων
Προσδοκά την τροφή του	12 εβδομάδων
Δείχνει ευχαριστημένο με μερικά παιχνίδια	16 εβδομάδων
Γελάει με άτομο	16 εβδομάδων
Παίζει με τα χέρια	16 εβδομάδων
Έχει επίγνωση του εαυτού του στον καθρέπτη	16 εβδομάδων
Παίζει με κρυφές ματιές και επιφωνήματα (‘’κου – κου – τζα’’).	20 εβδομάδων
Χαμογελάει στον εαυτό του στον καθρέπτη	24 εβδομάδων
Θέλει να του μιλούν	24 εβδομάδων
Μπορεί να φοβάται ξένους	24 εβδομάδων
Συγκρατεί το μπιμπερό του	24 εβδομάδων
Κάνει θορύβους για να τραβήξει την προσοχή	28 εβδομάδων
Χτυπάει ελαφρά το είδωλό του στον καθρέπτη	28 εβδομάδων
Παίζει (κάνει παλαμάκια) χτυπώντας ελαφρά τα χέρια του.	32 εβδομάδων
Παρακολουθεί άτομα	32 εβδομάδων
Λέει ‘’μπα , μπα’’ και ‘’μα , μα’’	32 εβδομάδων
Αποκαλύπτει παιχνίδια	32 εβδομάδων
Τρώει με τα δάχτυλα	36 εβδομάδων
Ανταποκρίνεται σε ερωτήσεις	36 εβδομάδων
Προστατεύει την ιδιοκτησία του	36 εβδομάδων
Του αρέσει να παίζει	40 εβδομάδων
Παρατηρεί εικόνες σε βιβλίο	40 εβδομάδων
Ανταποκρίνεται στο ‘’όχι’’ -  όχι’’.	40 εβδομάδων
Παίζει παιδικά παιχνίδια	52 εβδομάδων
Μιμείται λέξεις	52 εβδομάδων
Φλυαρεί με έκφραση	52 εβδομάδων
Εμφανίζει κρυμμένο  παιχνίδι	64 εβδομάδων
Τραβάει κάλτσες προς τα πάνω	64 εβδομάδων
Φέρνει κουτάλι στο στόμα	64 εβδομάδων
Συνεργάζεται στο ντύσιμο	64 εβδομάδων
Παίζει με μπάλα	64 εβδομάδων
Μεταφέρει προσωπικά πράγματα	16 μηνών
Βουτάει κουτάλι σε πιάτο	16 μηνών
Σηκώνει μεγάλο φερμουάρ	16 μηνών
Αναγνωρίζει κοινά ρούχα	16 μηνών
Καταδεικνύει παιχνίδι πλάι – πλάι	18 μηνών
Κτητικό με τα πράγματά του	18 μηνών
Βοηθάει τρώγοντας μόνο του	18 μηνών
Ακολουθεί απλές οδηγίες	18 μηνών
Βοηθάει στο πλύσιμό του	21 μηνών
Πίνει από κούπα	21 μηνών
Βοηθάει να μετακινηθούν τα ρούχα του	21 μηνών
Κάνει προτάσεις 2 λέξεων	21 μηνών
Κάνει γνωστές τις επιθυμίες του	21 μηνών
Βγάζει παπούτσια όταν είναι λυμένα τα κορδόνια	2 ετών
Τρώει μόνο του με κουτάλι	2 ετών
Κρατάει και αγκαλιάζει κούκλα	2 ετών
Βγάζει τα ρούχα του	2 ετών
Μιμείται άλλα παιδιά στο παιχνίδι	27 μηνών
Τρώει με πιρούνι	27 μηνών
Ξεκουμπώνει μεγάλα κουμπιά	27 μηνών
Δείχνει ανάγκη να πάει στην τουαλέτα	27 μηνών
Πλένει και στεγνώνει τα χέρια του	2 ½ ετών
Ντύνεται με βοήθεια	2 ½ ετών
Αποφεύγει ειδικούς κινδύνους	2 ½ ετών
Μπορεί να συμπληρώσει τρία (3) κομμάτια –σχήματα πίνακα	2 ½ ετών
Παίρνει στροφές	3 ετών
Τρώει μόνο του με κουτάλι και πιρούνι	3 ετών
Φοράει παπούτσια	3 ½ ετών
Λειτουργεί ανεξάρτητα στην τουαλέτα	3 ½ ετών
Παίζει με άλλο παιδί	3 ½ ετών
Παίζει παιχνίδια υψηλά δομημένα	4 ετών
Μπορεί να έχει φανταστικό συμπαίκτη	4 ετών
Μπορεί να είναι επιθετικό στο παιχνίδι	4 ετών
Ντύνει τον εαυτό του με βοήθεια	4 ετών
Συνεργάζεται στο παιχνίδι	4 ετών
Ντύνεται χωρίς βοήθεια	5 ετών
Παίζει σε ομάδα τριών παιδιών	5 ετών

 

4. Βιβλιογραφία

Brazelton, B., T. (1996). (μετ. Α. Παπασπύρου , επιμ. Ι. Παρασκευόπουλος). Τα αναπτυξιακά προβλήματα του βρέφους και του νηπίου.  Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.

Κουγιουμουτζάκης, Γ. (1992). Πρόοδος στην Αναπτυξιακή Ψυχολογία των πρώτων χρόνων. Ηράκλειο : Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.

Κρασανάκης Γ. (1987).  Η ψυχολογία του παιδιού.  Αθήνα. 

Μαντωνανάκη , Γ. , Στυλιανίδου , Γ. , Χαρπαντίδου Σ. , & Τζουμάκα- Μπακούλα, Χ. (1986) Πρακτικός οδηγός εκτίμησης της ψυχοκινητικής εξέλιξης παιδιού ηλικίας μέχρι 2 χρόνων.  Δελτίο Α’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών , 32 , 124 – 129.

Παρασκευόπουλος Ι. (1994).  Εξελικτική Ψυχολογία , Τ1, 2 & 3 , Αθήνα.

Τσίκουλας Ι.  (1983). Μελέτη της ψυχοκινητικής ανάπτυξης των Ελληνοπαίδων από τη Νεογνική μέχρι τη σχολική ηλικία με το Denver Developmental Screening test (D.D.S.T.). Στάθμιση του D.D.S.T. στην Ελλάδα. Θεσ/νίκη.

Adams R. & Victor M.  (1993).  Principles of neurology.  U.S.A.: McGraw – Hill , International Editions.

Arnheim, D. D., & Siclair, W.A. (1979) The Clumsy Child : A program of motor therapy, St. Luis: C. V. Mosby.

Gesell, A. & Armatruda, C. S. (1941, 1947). Developmental diagnosis. New York : Harper.

Gordon, N. , Mckinlay, I. (1980). Helping clumsy children. New York : Churchill Livingstone.